مروری بر اصول اساسی پیشگیری اولیه از اعتیاد

رهبران جوامع محلی می توانند از این اصول استفاده کنند تا در افکار، برنامه ریزی، انتخاب و ارايه برنامه های پیشگیری از سوءمصرف مواد مخدر در سطح جوامع محلی آنان را یاری دهد.

اصول مذکور شامل 16 فصل به شرح زیر می باشد:

عوامل خطر و عوامل حفاظتی

اصل 1 برنامه های پیشگیری باید عوامل حفاظتی را تقویت و عوامل خطر را کاهش داده یا معکوس کند (هاوکینز و همکاران، 2002).

• گرایش فرد به سوء مصرف مواد در نتیجه ارتباط میان انواع عوامل خطر (براي مثال نگرش ها و رفتارهای منحرف) و  عوامل حفاظتی (مثل حمایت پدر و مادر) رخ می دهد (ویلز و مک نامارا و همکاران، 1996).
• تأثیر بالقوه برخی عوامل خطر و عوامل حفاظتی در سنین مختلف متفاوت است. برای نمونه، عوامل خطر در خانواده تأثیر بیشتری بر کودکان کم سن تر دارد درحالی که ارتباط با دوستانی که سوء مصرف دارند می تواند برای یک نوجوان خطر بیشتری داشته باشد (گرستاین و گرین، 1993؛ کومفر و همکاران، 1998).
• مداخله زودهنگام در زمينه عوامل خطر (براي مثال رفتارهای پرخاشگرانه و توانایی ضعیف در کنترل خود) اغلب تأثیر بیشتری از مداخلات دیرهنگام تر دارد چرا که مسیر زندگی کودک را از مشکلات دور کرده و به سمت رفتارهای مثبت هدایت می کند (لانوگو و همکاران، 2001).
• درحالی که عوامل خطر و حمایتی می تواند افراد تمامی گروه ها را تحت تأثیر قرار دهد، این عوامل می تواند بسته به سن فرد، جنسیت، قومیت، فرهنگ و محیط تأثیرات متفاوتی داشته باشد (بوویاس و همکاران، 1996؛ مون و همکاران، 1999).

اصل 2 برنامه های پیشگیری باید تمام انواع سوءمصرف مواد را به تنهایی یا در ترکیب با مواد دیگر مورد بررسی قرار دهد از جمله استفاده از تنباکو؛ استفاده از هروئین؛ و استفاده نامناسب از مواد استنشاقی، داروهای تجویزی، یا داروهای بدون تجویز پزشک (جانستون و همکاران، 2002).

اصل 3 برنامه های پیشگیری باید به نوع مشکل سوءمصرف در جامعه محلی رسیدگی کرده، عوامل خطر قابل اصلاح را هدف قرار دهد و عوامل حفاظتی شناخته شده را تقویت کند (هاوکینز و همکاران، 2002).

اصل 4 برنامه های پیشگیری باید برای رسیدگی به خطراتی که مختص مخاطبین یا گروه خاصی هستند مانند سن، جنسیت و قومیت قابل مطابقت باشد تا اثرگذاری برنامه بیشتر شود (اوتینگ و همکاران، 1997).

برنامه ریزی پیشگیری

برنامه های خانواده محور

اصل 5 برنامه های پیشگیری در سطح خانواده باید ارتباط و پیوند میان اعضای خانواده را تقویت کرده و مهارت های فرزندپروری؛ توسعه، بحث و اجراي سياست های خانواده در مورد سوءمصرف مواد؛ و آموزش اطلاعات درباره مواد مخدر را شامل شود (اشری و همکاران، 1998).

پیوند خانواده، اصل و پایه ارتباط میان کودکان و والدین می باشد. پیوند میان اعضاي خانواده می تواند از طریق آموزش مهارت ها درباره حمایت والدین از فرزندان، ارتباط میان والدین و کودک، و مشارکت والدین تقویت شود (کسترمن و همکاران، 1997).

نظارت و کنترل والدین برای پیشگیری از مصرف مواد ضروری است. این مهارت ها را می توان از طریق آموزش وضع قوانین؛ تكنيك هاي کنترل؛ تقدیر از رفتار مناسب؛ و نظم و مقررات ملایم و مستمر که قوانین خانوادگی تعریف شده را اجرا می کند تقویت کرد (کسترمن و همکاران، 2001).

آموزش و اطلاع رسانی والدین و مراقبان درباره مواد مخدر یادگیری کودکان درباره تأثیرات زیانبار مواد را تقویت کرده و فرصت هایی برای بحث های خانوادگی درباره سوءمصرف مواد مجاز و غیرمجاز فراهم می آورد (بومن و همکاران، 2001).

مداخلات مختصر و متمرکز بر خانواده برای عموم جمعیت ها می تواند برخی رفتارهای تربیتی را که ممکن است در آینده منجر به سوءمصرف مواد شود، به طور مثبت تغییر دهد (اسپاث و همکاران، 2002ب).

برنامه های مدرسه محور

اصل 6 برنامه های پیشگیری می تواند برای مداخله در زمان پیش دبستانی طراحی شود تا عوامل خطر برای سوءمصرف مواد مانند رفتارهای پرخاشگرانه، مهارت های مبتني بر جامعه ضعیف و مشکلات تحصیلی را در میان کودکان ارزيابي کند (وبستر- استراتون 1998؛ وبستر- استراتون و همکاران، 2001).

اصل 7 برنامه های پیشگیری برای کودکان دبستانی باید به یادگیری علمی و عاطفی- مبتني بر جامعه کودکان پرداخته تا عوامل خطر برای سوءمصرف مواد مانند پرخاشگری زودهنگام، افت تحصیلی و ترک تحصیل را ارزيابي کند. آموزش و پرورش باید بر مهارت های ذیل تمرکز کند‌ (لالونگو و همکاران، 2001؛ گروه فعالیت های پیشگیری از مشکلات رفتاری، 2002ب):

• خودکنترلی؛
•  هشیاری عاطفی؛
•  ارتباطات؛
•  حل مساله مبتني بر جامعه؛ و
•  پشتیبانی درسی، به ويژه در خواندن.

اصل 8 برنامه های پیشگیری برای دانش آموزان سال دوم یا سوم راهنمایی یا دانش آموزان دبیرستان باید توانایی علمی و مبتني بر جامعه را با مهارت های زیر ارتقاء دهد (بوتوین و همکاران، 1995؛ شایر و همکاران، 1999):

• عادت های درس خواندن و پشتیبانی درسی؛
• ارتباطات؛
• ارتباط با دوستان؛
• خودکارآمدی و استقلال؛
• مهارت های مقاومت در برابر مواد مخدر؛
• تقویت نگرش های ضد مواد مخدر؛
• تقویت تعهدات شخصی در برابر سوءمصرف مواد مخدر. 

برنامه های جامعه محور

اصل 9  برنامه های پیشگیری با هدف عموم جمعیت ها در زمان تغییرات حساس، مانند ورود به مدرسه راهنمایی، می تواند حتی در خانواده ها و کودکانی که در معرض خطر زیاد هستند، مؤثر باشد. چنین مداخلاتی جوامع پرخطر را انتخاب نمی کند و از اینرو کمتر بر افراد برچسب زده و ارتباط با مدرسه و جامعه محلی را بیشتر می کند (بوتوین و همکاران، 1995؛ دیشیون و همکاران، 2002).

اصل 10 برنامه های پیشگیری در جامعه محلی که دو یا چند برنامه مؤثر را با یکدیگر ترکیب می کند (مانند برنامه های خانواده محور و مدرسه محور)  می تواند از یک برنامة واحد مفیدتر باشد (باتیسیچ و همکاران، 1997).

اصل 11 برنامه های پیشگیری جوامع محلی که با افرادی از موقعیت های مختلف - مانند مدرسه، کلوپ ها، سازمان های مذهبي، و رسانه ها- سروکار دارد، در صورتي كه در هر موقعیت پيام هایی یکسان و برای کل جامعه ارايه دهند، بیشترین تأثیرگذاری را خواهند داشت (چو و همکاران، 1998).

ارايه برنامه پیشگیری

اصل 12 زمانی که جوامع برنامه های خود را برای مطابقت با نیازها، هنجارهای جامعه یا ضروریات فرهنگی متفاوت سازگار می کنند باید عناصر کلیدی مداخله پژوهش محور اصلی را حفظ کنند (اسپاث و همکاران، 2002ب). این عناصر شامل موارد زیر می باشند:

• ساختار (چگونه برنامه سازماندهی و ساخته شده است)؛
• محتوا (اطلاعات، مهارت ها، و راهکارهای برنامه)؛ و
• ارايه (چگونه برنامه تطبیق داده شده، اجرا و ارزیابی می شود).

اصل 13 برنامه های پیشگیری باید درازمدت بوده و مداخله های مکرر (یا به عبارت دیگر برنامه های تقویت کننده) داشته باشد تا بتوانند اهداف اولیه پیشگیری را دنبال کنند. پژوهش ها نشان داده است که فواید برنامه های پیشگیری در مدرسه راهنمایی بدون داشتن برنامه های پیگیری در دبیرستان کمرنگ شده و از میان می رود. (شایر و همکاران، 1999).

اصل 14 برنامه های پیشگیری باید به معلمان برای بهتر اداره کردن کلاس (مانند پاداش دهی به رفتارهای مناسب دانش آموزان) آموزش دهند. چنین تکنیک هایی به تقویت رفتارهای مثبت در دانش آموزان، موفقیت های تحصیلی، انگیزه علمی، و ارتباط با مدرسه کمک می کند (لالونگو و همکاران،‌2001).

اصل 15 برنامه های پیشگیری زمانی بیشترین تأثیر را دارند که از تكنيك هاي مشاركتي مانند گروه های بحث دوستان و بازی کردن نقش والدین استفاده شود زیرا شرکت فعال در این فعالیت ها یادگیری درباره سوءمصرف مواد را بیشتر کرده و مهارت ها را تقویت می کند (بوتوین و همکاران، 1995).

اصل 16 برنامه های پژوهش محور پیشگیری می تواند مقرون به صرفه باشد. تحقیق اخیر مانند تحقیق گذشته نشان می دهد که به ازاي هر دلاری که در پیشگیری سرمایه گذاری می شود، نزدیک به 10 دلار در درمان مصرف الکل یا سوء مصرف مواد دیگر پس انداز می شود (پنتز 1998؛ هاوکینز 1999؛ اوس و همکاران، 2001؛ اسپاث و همکاران، 2002الف).

 Iranian Social Workers